Diğer adları : Total PSA Serbest PSA Kompleks PSA
Resmi adı : Prostat Spesifik Antijen

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Prostat kanseri açısından hastalık belirtisi veren semptomatik ve vermeyen asemptomatik erkekleri taramak, prostat biyopsisi gerekliliğini ve prostat kanseri tedavisinin etkinliğini belirlemeye yardımcı olmak ve prostat kanseri nüksünü saptamak için bu test yapılır. Prostat kanseri taraması için PSA testlerini kullanma konusunda halen bir uzlaşı bulunmamaktadır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Erkeklerde zor, ağrılı ve/veya sık sık işeme gibi prostat kanserini düşündüren belirtiler varlığında prostat kanseri tedavisi sırasında ve sonrada düzenli aralıklarla bu test istenebilir. Hastalık belirtileri olmayan erkeklerde tarama testi olarak ne zaman ve ne sıklıkla PSA testi istendiği konusunda uzmanlar ve ulusal kuruluşlar sürekli tartışma halindedir. Prostat kanseri tarama testlerinin uygulanma sıklığı doktorunuzla tartışma sonucu belirlenmesi gereken bireysel bir karardır. (Spesifik ayrıntılar için bkz. 50 yaş ve üstü erişkinler için prostat kanseri taraması ).

Gerekli Numune Nedir?
Bir kol damarınızdan alınan kan numunesi kullanılır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
PSA düzeylerinin yükselmesiyle ilişkilendirildiğinden numune almadan önceki 24 saat içinde cinsel yolla boşalmadan kaçının. Ayrıca, doktor parmakla rektal muayene (DRE) yapmadan önce veya prostat biyopsisinden önce veya birkaç hafta geçmeden PSA testi için kan numunesi almaktan kaçınmalıdır..

Ne test edilmektedir?
PSA, birincil olarak prostat hücreleri tarafından üretilen bir proteindir. Prostat erkeklerde üretrayı çevreleyen küçük bir organ olup ersuyunun bir bölümünü salgılamaktadır. Prostatın ürettiği PSA’nın çoğu bu meniye salınmakla birlikte küçük miktarlarda kan dolaşımına da geçmektedir. Kanda serbest (bağlı olmayan) ve kompleks (cPSA, proteine bağlı) PSA formları bulunmaktadır. En sık kullanılan PSA testi, kanda serbest ve cPSA toplamını ölçen total PSA testidir. Doktor PSA testiyle total PSA testini kastetmektedir.

Prostat kanserini araştırmak ve takip için bir tümör belirteci olarak bu test kullanılmaktadır. İyi bir tanısal araç olmasına rağmen mükemmel bir araç değildir. Asemptomatik erkekleri tarama açısından bu testin yararlılığı hakkında uzmanlar arasında herhangi bir uzlaşı yoktur. Yükselmiş PSA düzeyleri prostat kanseriyle ilişkili olmasına rağmen prostat iltihabı (prostatit) ve iyi huylu prostat hiperplazisinde (BPH) de yüksek düzeyler görülebilmektedir. Erkeklerin hepsinde PSA düzeyleri yaşlandıkça artma eğilimindedir.

PSA, prostat kanseri için tanısal değer taşımamaktadır. Prostat kanserini tanımlamada altın standart prostat biyopsisidir. Biyopside prostat dokusundan küçük numuneler toplanıp mikroskop altında anormal hücreler saptanır. Prostat biyopsisi gerekliliğini belirlemeye yardımcı olmak için total PSA testiyle birlikte parmakla rektal muayene (DRE) yapılır. Tarama testinin hedefi gereksiz biyopsilerin sayısını en alt düzeye indirmek ve halen prostat içine sınırlıyken klinik açıdan anlamlı prostat kanserini belirlemektir. Yaşlandıkça erkeklerde kanser oldukça sık görüldüğü, tümörlerin birçoğu yavaş büyüdüğü ve bu kanser tipi sık görülmeyen ölüm nedeni olduğu için “klinik açıdan anlamlı” terimi önemlidir. Doktorların hem prostat kanserini belirlemeye hem de yavaş büyüyen olgularla, agresif biçimde büyüyen ve vücudun diğer kısımlarına yayılabilen (metastaz yapan) prostat kanserleri arasında ayrım yapmaya çalışmaları gerekmektedir. Bugünlerde doktorlar abartılı tanı koyma ve tedavi sorunlarıyla boğuşmaktadır. Bazı olgularda tedavi kanserden daha kötü sonuçlara, idrar kaçırma ve sertleşme sorunlarına yol açabilmektedir. PSA testi ve DRE prostat kanseri olgularının çoğunu saptayabilmesine rağmen genellikle kişinin hastalığının seyrini öngörememektedir.

Serbest ve kompleks PSA (cPSA) ayrı ayrı istenebilir. Kanserle ilişkili olan ve olmayan PSA artışları arasında daha iyi ayrım yapabilmek için testler geliştirilmiştir. Bu testlerin her ikisi prostat kanserli erkeklerde sık sık iki PSA formu arasındaki oranların değiştiği-azalmış serbest PSA ve artmış cPSA düzeyleri- ilkesine dayanmaktadır.

Test için numune nasıl toplanır?

Bir kol damarınızdan alınan kan numunesi kullanılır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?

Yüksek PSA düzeyleriyle ilişkili olduğundan cinsel yolla boşaldıktan sonra 24 saat geçmeden numune alınmamalıdır. Ayrıca, doktor parmakla rektal muayene (DRE) yapmadan önce veya prostat biyopsisinden önce veya birkaç hafta geçmeden PSA testi için kan numunesi alınmamalıdır.

Nasıl kullanılır?
Prostat kanseri tanısı konmuşsa tedavinin etkinliğini belirlemeye yardımcı olmak için, izlem aracı olarak total PSA testi kullanılabilir. Tedaviden sonra kanser nüksünü saptamak için düzenli aralıklarla PSA testi istenebilir.

Prostat kanseri belirtileri gösteren semptomatik ve göstermeyen asemptomatik kişileri taramak için total PSA testi ve parmakla rektal muayene (DRE) kullanılabilir. PSA veya DRE ‘nin anormal olduğu saptanırsa doktor bu testten sonra prostat biyopsisi yapmayı ve ultrasonografi gibi görüntüleme yöntemlerini tercih edebilir. DRE normal olduğu halde PSA orta derecede yükselmişse doktor serbest/total PSA oranını araştırmak için serbest PSA testi isteyebilir. Bu test, prostat kanseriyle; yüksek PSA’nın diğer kanser dışı nedenleri arasında ayrım yapılmasına yardımcı olabilir. Total PSA çeşitli nedenlerle geçici olarak yükselebildiğinden doktor PSA’nın halen yüksek düzeylerde olup olmadığını belirlemek için ilkinden birkaç hafta sonra başka bir PSA testi isteyebilir.

Halen hastalık belirtileri göstermeyen asemptomatik erkeklerde PSA testinin kullanılması konusunda bir uzlaşı yoktur. Erkeklerde prostat kanseri oldukça sık görülen bir kanser tipi olmasına rağmen nadiren bir ölüm nedenidir. Kanserin yavaş büyüyor gibi göründüğü olgularda doktor ve hastası hemen tedavi yerine, hastalığın seyrini izlemeye karar verebilir. (“dikkatli gözlem”). Zamanla PSA’da oluşan değişikliği izlemek için total PSA düzeyleri istenebilir.

Total PSA’ya alternatif olarak DRE ile birlikte oldukça yeni bir test olan kompleks PSA (cPSA) istenebilir. Bu testin total PSA’ya göre daha spesifik olabileceği, başka bir deyişle kanserle ilişkili PSA’yı daha iyi saptayacağı umut edilmektedir. Ancak karmaşık bulgular elde edilmiş olduğu gibi klinik yararlılığı henüz kanıtlanmamıştır. Doktorlar hastalarıyla cPSA seçeneğini tartışabilirler. İlave çalışmalar yürütülüp bulgular rapor edildikçe kullanım alanı genişleyebilir ve/veya daha iyi tanımlayabilir.

Ne zaman istenir?
Hastalık belirtisi vermeyen asemptomatik erkekleri taramada PSA testinin istenmesi gerektiği konusunda uzmanlar arasında halen bir uzlaşı yoktur. Hiçbir zaman önemli sağlık sorunlarına neden olmayabilen prostat kanseri olgularına abartılı tanı koyma ve tanımlama, agresif prostat kanserlerini atlama olgusuyla dengelenmelidir. Rutin taramayı önermemektedir. 50 yaşından itibaren erkeklerin tümüne, soygeçmişinde prostat kanseri olanlar gibi artan bir risk altında olanlara 40-45 yaşlarından itibaren yılda bir total PSA testleri ve DRE önerilmektedir. Bilinçli seçim yapabilmeleri için doktorların test seçenekleri, yararları ve potansiyel yan etkilerini erkek hastalarıyla tartışmalarını önerilmektedir. ( Erişkinler ve 50 yaş ve üstü Erişkinler için Prostat Kanseri Taraması maddesine bkz)

Erkek hastada zor, ağrılı ve/veya sık idrar yapma, bel ve/veya kalça ağrısı gibi prostat kanserine bağlı olabilen hastalık belirtileri varlığında total PSA testi ve DRE’de istenebilir. Bu belirtiler enfeksiyon ve prostat iltihabı (prostatit) gibi değişik hastalıklarda da doktor sıklıkla idrar kültürü gibi başka testler de isteyecektir. Bu hastalıkların bir bölümü PSA düzeylerinde geçici artışlara neden olabilir. Total PSA düzeyi yükselmişse doktor PSA konsantrasyonlarının normale geri dönüp dönmediğini belirlemek için birkaç hafta sonra, testin yinelenmesini isteyebilir. Serbest PSA birincil olarak hastada orta derecede yükselmiş total PSA varlığında istenir. Sonuçlar doktora hastanın artmış bir prostat kanseri riski altında olup olmadığını hakkında ilave bilgiler sağladığı gibi prostata biyopsisi yapma kararı vermede yardımcı olur.

Tedavinin etkinliğini doğrulamak için erkeklerden tedavi sırasında ve sonrasında kanser nüksünü izleme amacıyla düzenli aralıklarla total PSA istenebilir. Kanser hastası “dikkatli gözlem” altındayken ve halen prostat kanseri tedavi edilmediğinde düzenli aralıklarla bu test de istenir.

Test sonucu ne anlama gelir?
PSA test sonuçları çok farklı şekillerde yorumlanabildiği gibi farklı laboratuvarlar arasında sınır değerler değişebilmektedir. PSA için normal değerin 4.0 ng/ml’den (bir mililitre kanda nanogram cinsinden) daha düşük olduğu düşünülür. Bazıları daha fazla sayıda prostat kanseri saptamak için bu düzeyin 2,5 ng/ml’ye doğru aşağıya çekilmesi gerektiğini düşünmektedir. Başkaları bu yaklaşımın klinik açıdan anlamlı olmayan kanserlerin abartılı tanı ve tedavisi oranını artıracağını ileri sürmektedir. .

Total PSA düzeyi 10.0 ng/mL’den yüksek olan erkeklerin prostat kanseri açısından daha yüksek (% 67’i aşkın bir olasılıkla) bir prostat kanseri riskine sahip olduğuna ilişkin uzlaşı mevcuttur. 4.0 nanogram ila 10.0 ng/mL arası düzeyler prostat kanserini (% 25 olasılık), BPH veya prostat iltihabını gösterebilir. Bu hastalıklar PSA düzeylerindeki genel bir artış gibi yaşlılarda daha sık görülmektedir. 4.0 nanogram ila 10.0 ng/mL arası total PSA konsantrasyonlarına sıklıkla ” gri kuşak” denmektedir. Bu aralıkta serbest PSA en yararlı testtir. Bu değerleri gösteren erkeklerde serbest PSA düzeyleri azaldığında prostat kanseri olasılığı daha yüksektir. Serbest PSA düzeyleri yükselmişse risk azalmıştır. Serbest /total PSA oranı doktorun prostat biyopsisinin gerekli olup olmadığı konusunda karar vermesine yardımcı olabilir.

Bir tarama aracı olarak kompleks PSA (cPSA) kullanıldığında artmış düzeyler yüksek, düşük konsantrasyonlar ise azalmış bir riske işaret edebilir.

Serbest ve cPSA testlerinin kullanılmayta başlamasına ilaveten bir tarama testi olarak total PSA’nın yararlılığını artırmaya çalışılmaktadır. Çeşitli PSA testleri:

PSA hızı. PSA düzeylerinde zamanla oluşan değişikliği gösterir. Zamanla PSA önemli oranda artmaya devam ederse (örn: 3 yıl veya daha uzun süre) prostat kanseri ihtimali daha yüksektir. Hızla yükselirse hastada daha agresif bir kanser tipi mevcut olabilir.
PSA ikiye katlanma zamanı: PSA hızının başka bir versiyonudur. PSA konsantrasyonunun ne hızla ikiye katlandığını ölçer.
PSA yoğunluğu. PSA konsantrasyonunun ultrasonografiyle ölçüldüğü gibi prostat hacminin karşılaştırmasıdır. Prostatı daha büyük olanlar daha fazla miktarda PSA üretebildiğinden bu faktör prostat büyüklüğünü telafi amaçlı bir düzeltme faktörüdür.
Yaşa spesifik PSA aralıkları. Erkekler yaşlandıkça PSA düzeyleri doğal olarak yükseldiğinden normal değer aralıklarının erkeğin yaşına göre düzeltilmesi önerilmiştir.
Prostat kanseri tedavisi sırasında PSA düzeylerinin düşmeye başlaması gerekir. Tedavi sonunda kanda çok düşük veya saptanamayan düzeylerde olmalıdır. Konsantrasyonlar çok düşük düzeylere inmmişse tedavi tam olarak etkili olmamıştır. Tedavi sonrasında hastayı kanser nüksü açısından izlemek için düzenli aralıklarla PSA testi uygulanmaktadır. Çok küçük değişiklikler bile önemli olabildiğinden hastalar test sonuçlarındaki değişiklikleri en alt düzeye indirmek için her seferinde aynı laboratuvarda testlerini yaptırmak isteyebilirler.

“Ultrasensitif PSA(USPSA) (USPSA)” denilen oldukça yeni bir test rapor edilmiştir. Bu testin tedaviden sonra kanserin kalıcılığı veya nüksünü izlemek için yararlı bir test olduğu ileri sürülmüştür Bu test PSA’yı klasik teste göre çok daha düşük düzeylerde saptamaktadır. Kanserin sebat etmesi veya nüksü nedeniyle PSA’daki artışların bu testle çok daha kısa sürede tanımlanabildiği ileri sürülmüştür. Ancak bu testin sonuçları ihtiyatla yorumlanmalıdır. Bu test çok duyarlı olduğundan kanser mevcut olmasa bile zaman zaman PSA düzeylerinde artış olabilmektedir. ( yalancı pozitif )

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
DRE , PSA’da geçici yükselmeye neden olduğundan genellikle DRE’den önce kan numunesi alınmaktadır.

Prostat biyopsisi veya rezeksiyonu gibi manipülasyonlar PSA düzeylerini anlamlı olarak yükseltecektir. Cerrahiden önce veya manipülasyondan altı hafta sonra kan testi yapılmalıdır.

Bisiklete binme gibi zorlu fiziksel aktivite PSA düzeylerinde geçici bir artışa neden olabilmektedir. Cinsel yolla boşalma PSA düzeylerini yükseltebildiğinden testten önceki 24 saat içinde cinsel perhiz uygulanmalıdır.

Siklofosfamit ve metotreksat gibi kemoterapötik ilaçların bir bölümü yüksek dozlarda alındığında PSA düzeylerini azaltabilmekte veya artırabilmektedir.

Bazı erkeklerde özellikle enfeksiyon gibi başka prostat hastalıkları nedeniyle PSA geçici olarak yükselebilmektedir. Güncel bir çalışma yüksek PSA’lı erkeklerin yaklaşık yarısında değerlerin daha sonra normale geri döndüğünü saptamıştır. Otoritelerin bir bölümü başka bir girişimde bulunmadan önce yüksek PSA ölçümünün 6 hafta-3 ay sonra yinelenmesi gerektiğini önermektedir. Bazı doktorlar prostat enfeksiyonu kanıtları varsa bir antibiyotik kürü reçetelendirecektir.

Prostat kanserim varsa tedavi seçeneklerim nelerdir?
En sık kullanılan tedavi yöntemleri ışın tedavisi, hormonal tedavi ve cerrahidir. Daha fazla bilgi için Prostat Kanseri makalesi ve ilişkili bağlantılara bkz.

PSA testi, prostat kanserlerinin tümünü saptar mı?
Hayır. Bazen kanser hücreleri çok miktarda PSA üretmediğinden hastalık mevcut olsa bile test sonucu negatif çıkacaktır.

Kaynakça : labtestsonline