Diğer adları : Kistik fibroz(KF) genotiplemesi KF DNA analizi KF gen mutasyon paneli Molekuler genetik testler
Resmi adı : Kistik fibroz gen mutasyon paneli

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Kistik fibroz (KF) genetik mutasyonlarını saptamak, KF taşıyıcı statüsünü belirlemek veya KF tanısı koymak için bu test yapılır. Ayrıca gebelik düşünüldüğünde veya gebeliğin erken döneminde hedeflenmiş gen taramasını önermektedir.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Yenidoğanda mekonyum ileusu veya kişide KF belirtileri (tuzlu ter, inatçı solunum yolu enfeksiyonları, hışıltılı solunum, inatçı diyare, kötü kokulu yağlı dışkı, beslenme bozukluğu, vitamin eksikliği veya erkek infertilitesi) var, terde klorür veya IRT testi pozitifse veya yakın akrabasına KF tanısı konmuşsa, hasta gebe kalmadan önce veya doğum öncesi erken dönemde bir kadın-doğum uzmanı tarafından görülmüşse, doğum öncesi tarama testleri için genetik danışmanlık hizmeti almaktaysa ve KF taşıyıcılık durumunu bilmek istiyorsa, hem anne hem de babasının KF taşıyıcısı olduğu bilindiği koşullarda doğum öncesi tanısal amaçlar için bu test istenir.

Gerekli Numune Nedir?
Bebeğin topuğundan alınan kan numunesi, filtre kâğıdına sürülmüş kan lekesi, bir kol damarından alınan kan numunesi, yanak içi sürüntüsü, doğum öncesi (amniyosentez veya koryonik villüs) numuneler de kullanılabilir.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Test için hazırlık yapmak gerekmemektedir.

Ne test edilmektedir?
KF gen mutasyon testi kistik fibroz zarları arasında iletimi düzenleyici (KFTR)ve 7. kromozom üzerine yerleşik gendeki mutasyonları belirlemektedir. İnsan vücudundaki her hücre (sperm ve yumurtalar dışında) 46 kromozom içermektedir. (23 anneden ve 23’ü babadan geçen). Bu kromozomlar üzerindeki genler vücut fonksiyonlarını kontrol eden proteinleri üreten ana taslağı oluştururlar. Yedinci kromozomlarda yerleşik CTFR geninin iki kopyasından her birindeki bir mutasyon kistik fibroza neden olmaktadır. KF’ye neden olması için bu genin her iki kopyasının (aleller) anormal olması gerekir. Yalnızca gen çiftinin bir kopyası mutasyona uğramışsa o kişi KF taşıyıcısıdır. KF taşıyıcıları hasta değildir. Genellikle herhangi KF belirtileri olmamakla birlikte anormal KF gen kopyalarını çocuklarına geçirebilirler.

Şimdiye kadar KFTR geninin binden fazla mutasyonu tanımlanmış olmakla birlikte ancak az sayıda mutasyon sık görülmektedir. Bazı laboratuvarlar spesifik etnik toplumlara özel daha seyrek görülen mutasyonları da içermek üzere 97 kadar mutasyonu kapsayan genişletilmiş paneller kullanmaktadır. Seyrek görülen KF mutasyonlarının büyük bir çoğunluğu “özel” ve tek bir birey veya aileye özgüdür.

KF gen mutasyonu testinde laboratuvar spesifik olarak 23 mutasyon için her 7. kromozom üzerindeki KFTR genini incelemektedir. İlk 23 mutasyonlu panel bir mutasyonun varlığını gösterirse o kişinin hastalıklı olduğundan kuşkulanıldığında diğer daha az görülen mutasyonlar için ek testler gerekebilir

Test için numune nasıl toplanır?
Bebeğin topuğundan alınan kan numunesi, filtre kâğıdına sürülmüş kan lekesi, bir kol damarından iğneyle alınan kan numunesi kullanılabilir.Yanak içi kazıntısı veya, doğum öncesi elde edilen (amniyosentez veya koriyonik villüs) numuneler de kullanılabilir.
Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Test için hazırlık yapmak gerekmemektedir.

Nasıl kullanılır?
Toplum genelini veya toplumun hedeflenmiş (daha yüksek riskli) altkümesini taşıyıcılık açısından taramak için gen mutasyon testi uygulanabilir. İmmünoreaktif tripsinojen (IRT) düzeyleri yükselmiş veya ter klorürü testi pozitif, belirtileri olan hastada kistik fibroz(KF)tanısını doğrulamak için bu test yapılabilir.

Müstakbel anababaların taşıyıcılık durumunu ve dolayısıyla çocuklarının KF riskini belirlemek için doğum öncesi araştırmaların bir bölümü olarak bu test uygulanabilir. KF riski ya ardışık testlerle veya eşlerin birlikte testiyle gerçekleştirilebilir. Ardışık stratejide genellikle önce anne test edilir. Anne taşıyıcı değilse o zaman doğacak bir çocuğu baba tarafından taşıyıcı olacaktır. Bu mantığı kullanarak baba test edilmez. Anne taşıyıcıysa baba da taşıyıcılık açısından test edilir. Eşlerin testiyle anne ve baba eş zamanlı test edilmiş olur. Her iki durumda da taşıyıcılığın ne anlama geldiği hakkında çiftlere bilgi vermek, test sonuçları negatif çıksa bile geri kalan artık risk varlığı (standart panele dahil edilmemiş seyrek görülen mutasyonlara bağlı olası hafif risk) gibi testin kısıtlamalarını açıklamak için hasta izlemi sırasında genetik danışmanlık gereklidir.

Hem anne hem de babanın taşıyıcı olduğu biliniyor ve gen mutasyonları daha önce tanımlanmışsa doğum öncesi tanı için KF gen mutasyon testinden de yararlanılabilir. Fetüsü anne ve/veya babada olduğu bilinen mutasyon açısından test etmek için bir miktar invaziv olmasına rağmen amniyosentez ve koriyon villüsü örneklemesinden gelen DNA kullanılabilir.

Ne zaman istenir?
Hastada tuzlu ter, inatçı solunum yolu enfeksiyonları, hışıltılı solunum, inatçı diyare, köt kokulu hacımlı yağlı dışkılar, beslenme bozukluğu, vitamin eksikliği veya erkek infertilitesi gibi belirtiler olduğunda KF’yi dışlamak için KF gen mutasyonu testi istenebilir.

Pozitif ter klorürü veya IRT testi ardından KF tanısını doğrulamak için KF mutasyon testi istenebilir. Ayrıca gebe kalmadan önce genetik danışmanlık araştırmasının bir bölümü olarak hedeflenmiş toplum genelinin veya örneğin hastanın yakın akrabasına KF tanısı konmuşsa “risk” taranması için de bu test istenebilir.

Test sonucu ne anlama gelir?
Tanısal test sonuçları

KF geni mutasyon testi pozitifse (iki gen mutasyonu belirlendiğinde) hastada KF vardır. Ancak test rahatsızlığınn ne derece hafif veya şiddetli seyredeceğini bilemez.. Tam olarak özdeş mutasyonlara sahip hastalarda çok farklı sonlanımlar gösterebilir.

KF gen mutasyon panel testi tek bir mutasyonun varlığını gösterir veya negatif sonuç verir ve hastada belirtiler mevcutsa organın fonksiyonlarını kontrol için ter klorürü testi ve/veya başka laboratuvar testleri gerekir. Hastada tanımlanmamış seyrek görülen bir KF formu veya kisitk fibroz dışında akciğer, pankreas hastalığı veya başka bir rahatsızlık mevcut olabilir.

Taşıyıcı test sonuçları
KF gen mutasyon testinde tek bir mutasyon tanımlanmış ve hastada herhangi bir belirti yoksa asemptomatik taşıyıcısı olma ihtimali vardır. Bazı kişiler çocuk sahibi olmadan önce bu bilgilere sahip olmak isteyebilir. Bir taşıyıcı olduğunuz belirlenmişse kardeşiniz (kardeşleriniz) de taşıyıcı olup olmadıklarını bilmek isteyebilir.

Mutasyonları belirlemek için yapılan testler negatif sonuç vermiş ve hastada herhangi bir belirti yoksa hastanın KF ve taşıyıcı olmama ihtimali mevcuttur. Yine de hastanın düşük de olsa standart panelle tanımlanmamış ender görülen bir mutasyona sahip olma riski mevcuttur.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
KF’nin erkenden tanısı hastaların uzman tedavisi, bireyselleştirilmiş tedavi planları ve dikkatli izlem için hastaların KF merkezlerine sevkine olanak tanır. Ağızdan enzim takviyelerinin ve yağda çözünen vitaminlerin alınması, solunum yollarından müküsün temizlenmesinin ve solunum yolu enfeksiyonlarının nasıl farkına varılacağının öğrenilmesi gibi başlangıç tedavileri hastanın yaşam kalitesini iyileştirebilmekte ve KF komplikasyonlarını en alt düzeye indirebilmektedir.

Bu KF gen mutasyon testiyle başka genetik hastalıklar saptanacak mı?
Saptanmayacaktır. Bu test yalnızca spesifik KF mutasyonlarını test etmektedir. Her kalıtsal hastalık onu tanımlayan spesifik DNA testini (bu hastalığa neden olan gen ve mutasyonların bilindiği varsayıldığında) gerektirir.

Karışık bir etnik kökene sahipsem taşıyıcı olma riskim nedir?
Genellikle beyaz ırktan olanlarda KF taşıyıcı sıklığı en yüksek düzeydedir. (1/25), Doğu Avrupalı Yahudi kökenli bazı etnik gruplar çok kısıtlı sayıda mutasyonla sınırlı KF formu gösterebilir. Bu grupların da kısıtlı bir mutasyon paneliyle test edilmesi tercih edilebilir. Etnik kökene dayalı bildirilen riskler tahmini olup etnik kökeni karışık bireylerin risk bilinmeyebilir. Bazı aileler soyağaçları içinde spesifik ve seyrek görülen mutasyonların ilave riskini taşıyabilir.

Diğer KF tarama testlerine göre DNA kan testlerinin avantajları nelerdir?
Genellikle DNA temelli mutasyon testi KF dışı nedenlerle anormal sonuçlar verebildiğinden diğer tarama testlerine göre çok daha spesifiktir. Ayrıca bu diğer tarama testleri belli zamanlarda uygulanabilir (örneğin, yenidoğanlar yaklaşık 2 yaşına gelmeden ter klorürü testi yapılamaz). Ayrıca DNA testleri KF mutasyonlarını belirlemenin tek güvenilir ve bu bağlamda en yaygın kullanılan yöntemidir.

Kaynakça : labtestsonline