Diğer adları : Faktör V Leiden mutasyonu: Aktive edilmiş protein C (APC) rezistansı, Factor V R506Q Prothrombin 20210 mutasyonu: PT G20210A, faktör II 20210
Resmi adı : Faktör V Leiden Mutasyonu; Prothrombin 20210 mutasyonu

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Venöz tromboembolizm (VTE) gelişme riskini arttıran kalıtsal bir gen mutasyonunuz olup olmadığını belirlemek için yapılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Açıklanamayan trombotik olay yaşadıysanız, özellikle de 50 yaşından küçükseniz ve trombotik olay için başka risk faktörünüz yoksa yapılır.

Gerekli Numune Nedir?
Kolunuzdaki bir venden kan örneği alınır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Hayır.

Ne test edilmektedir?
Faktör V ve protrombin koagülasyon faktörleridir. Karaciğerde yapılan, bir grup protein olan koagülasyon faktörleri damar zedelenmesinde pıhtılaşma kaskadı adı verilen birbirini izleyen reaksiyonlardan oluşan süreçte aktive olurlar. Koagülasyon kaskadı sonunda oluşan kan pıhtısı hasarlı bölgede iyileşme olana kadar bariyer görevi görür.

Faktör V Leiden, faktör V’in genetik nokta mutasyonlu bir formudur. Nokta mutasyon, faktör V proteinini kodlayan gendeki nukleotidlerin birinin değişmesiyle oluşur. Bu değişmiş protein normal aktivasyon gösterirken, pıhtılaşma esnasında aktive protein C (APC) tarafından parçalanmaya karşı dirençli hale gelir. Bu direncin sonucunda kanda artmış trombin seviyesi ve artmış venöz tromboembolizm (VTE) riski oluşur.

Protrombin (PT) 20210, bir protrombin formudur ve o da genetik nokta mutasyonu sonucu oluşmuştur. PT 20210 da artmış VTE riski ile ilişkilidir.

Faktör V Leiden mutasyonu, pıhtılaşma bozukluklarında en sık karşılaşılan kalıtsal durumdur. Hastalığın görülme oranı yaklaşık %5’tir. Faktör V Leiden mutasyonu olan bir hasta heterozigot (bir kopya değişmiş genden, diğer kopya normal genden) veya homozigot ( iki kopya da değişmiş genden; daha nadir) olabilir. Heterozigot kişilerde VTE gelişme riski normale göre 3-8 kat artarken, homozigot olanlarda tromboz riski 50-80 kat fazladır.

Benzer şekilde, PT 20210 geninden tek kopyaya sahip olan hastalar heterozigot, çift kopyaya sahip olanlar homozigottur. Etkilenen kişinin trombin üretiminde hafif veya orta derecede bir yükselme olurken, VTE gelişme riski düşük ama önemli oranda artacaktır. PT 20210, faktör V Leiden’den daha nadir görülür (toplumun genelinin yaklaşık %1-2’si).

Faktör V Leiden ve PT 20210 ayrı ayrı test edilen bağımsız mutasyonlardır. Her biri için yapılan test belirli bir mutasyon olup olmadığını ve kişinin o mutasyon için heterozigot mu yoksa homozigot mu olduğunu belirlemeye yöneliktir.

Test için numune nasıl toplanır?
Koldaki bir atardamardan (venden) kan numunesi alınır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Test hazırlığına ihtiyaç yoktur.

Nasıl kullanılır?
Faktör V Leiden mutasyon ve Protrombin 20210 mutasyon testleri trombofili ile ilişkili diğer testlerle birlikte, venöz tromboembolizmin (VTE) nedenini teşhis etmek amacıyla istenir. Yaşanan ilk trombotik olay; özellikle de 50 yaşın altında, herhangi bir risk faktörü olmadan, karaciğer (hepatik), böbrekler (renal), beyin (serebral), pelvis, gözdeki toplardamarlar gibi olağan dışı yerlerde olduysa, sebebi belirlemek için istenir.

Faktör V Leiden için başlangıç taraması aktive protein C (APC) direnç testidir. Aktive protein C, faktör Va’nın aktivasyonunu engelleyerek pıhtılaşmanın düzenlenmesine yardımcı olur. Faktör Va’nın aktivasyonunun engellenmesi de plazmadaki pıhtılaşma işlemini yavaşlatır. Test sonucunda kişinin APC’ye karşı dirençli olduğu bulunursa, tromboz gelişimi açısından riski armış olabilir. APC direnci olan kişilerde %95 olasılıkla buna sebep faktör V Leiden mutasyonudur. Direnç varsa o zaman faktör V Leiden mutasyonu için test yapılır. Her ikisi de teşhisi doğrulamak ve kişinin, mutasyon için heterozigot ya da homozigot mu olduğunu belirlemek için yapılır.

PT 20210 mutasyonu genetik test ile teşhis edilmeli; gen mutasyonunun varlığı ve hastanın heterozigot ya da homozigot mu olduğu belirlenmelidir. Bu mutasyonda protrombin seviyeleri genellikle orta derecede yükselir ancak ölçülebilir olmasına karşın mutasyonun tespiti açısından klinik olarak yararlı değildir.

Uzmanlar, toplumun genelinde bir taramayı önermemektedir. Bazıları sadece Faktör V Leiden veya Protrombin 20210 mutasyonu olan kişilerin aile fertlerinde taramayı önermektedir. Eğer mutasyon varsa, kişide kan pıhtısı gelişme riski daha fazladır ama genin ekspresyonunda da değişkenlik olabilir. Mesela faktör V Leiden mutasyonu olan kişilerin sadece %10 kadarı hayatlarında trombotik bir olayla karşılaşacaktır.

Ne zaman istenir?
Hastanın ilk venöz tromboembolizmi (VTE) 50 yaşından önce veya vücudun daha nadir görülen kısımlarında olduysa Faktör V Leiden mutasyonu ve Protrombin 20210 testleri istenir. Hastanın özgeçmişinde veya aile hikayesinde tekrarlayan venöz tromboembolileri, doğum kontrol haplarının kullanımıyla ilişkili ilk tromboemboli olayı, gebelik veya hormon replasmanı tedavisi veya da özellikle ikinci, üçüncü gebeliklerde olan, açıklanamayan düşükleri olduğunda bu testler istenebilir.

Bu testler genelde aile üyelerinden birinde Faktör V Leiden veya Protrombin 20210 gen mutasyonu varsa istenir. Belirtilerin görülmediği bir hastanın bir veya daha fazla mutasyonu olduğunu bilirse, doğum kontrol hapı kullanımı, sigara, yüksek homosistein seviyeleri gibi kontrol edilebilen, pıhtılaşmayı artıran risk faktörleri ve hareketsizlik, cerrahi gibi olayı başlatıcı potansiyel risk faktörleri konusunda daha dikkatli olunabilir. Buna karşın hastalarda mutasyon olsa bile hiçbir zaman VTE gelişmeyebilir.

Doğrulanma gerekmedikçe, genellikle bir defa yapılan APC direnci, faktör V Leiden mutasyonu ve PT 20210 gen mutasyonu testini tekrarlamaya gerek yoktur.

Pozitif APC direnci testi, faktör V Leiden mutasyonu testi ile doğrulanırken, faktör V Leiden mutasyonu ve PT 20210 mutasyonu testi için başka bir doğrulamaya ihtiyaç duyulmaz.

Test sonucu ne anlama gelir?
Aktive protein C’ye karşı direnç %95 olasılıkla faktör V Leiden mutasyonundan dolayıdır ama gene de protein C’ye karşı direnç varsa, faktör V Leiden mutasyonu genetik test ile doğrulanmalıdır.

Eğer genetik testte faktör V Leiden geninin bir kopyası görülüyorsa o zaman hasta heterozigottur; eğer iki kopya varsa, o zaman hasta homozigottur. Eğer tek bir PT 20210 geni kopyası varsa, hasta heterozigot; iki kopya varsa o zaman hasta homozigottur.

Mutasyon(lar) için risk potansiyelleri değişkendir ve kişiden kişiye değişir. Eğer hastanın şikayetleri yoksa, hastada hiçbir zaman VTE gelişmeyebilir. Eğer hasta bir veya daha fazla trombotik bir olay yaşadıysa, o zaman mutasyon(lar) en muhtemel sebeptir ve de hasta başka bir trombotik olay için de risk altındadır. Eğer mutasyonlar yoksa, hastanın durumu muhtemelen başka sebebe dayanır.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
Faktör V Leiden, Protrombin 20210, diğer kalıtsal ve kazanılmış faktör eksiklikleri ile ilişkili riskler birbirlerinden bağımsızdır. Hastanın birden fazla risk faktörü olabilir ve hepsi de artan bir risk olarak birbirine eklenir. Kalıtsal ve kazanılmış risklere ek olarak doğum kontrol hapı kullanımı gibi, altta yatan risk faktörlerinin etkisini artıran kontrol edilebilen risk faktörleri de vardır. Mesela hasta Faktör V Leiden için heterozigotsa, hastada VTE gelişme riski normalin 2-3 katı daha yüksektir. Eğer doğum kontrol hapı da kullanıyorsa, kombine risk tek başına faktör V Leiden heterozigotluğunun 25 katı kadar artar.

Bazı çalışmalarda faktör V Leiden mutasyonu ve tekrarlayan düşükler arasında bir ilişki bulunmuştur.

VTE (venöz tromboemboli) nasıl tedavi edilir?
Altta yatan sebepten bağımsız olarak VTE genellikle kısa süreli antikoagülanlarla tedavi edilir ( genellikle 3-6 ay heparin, warfarin ve düşük molekül ağırlıklı heparin bileşimi). Bu sürenin sonunda kişinin riski değerlendirilip ileri tedavi ihtiyacı gözden geçirilir.

Faktör V Leiden mutasyonu olan biri uzun dönem antikoagülan tedavisi almalı mıdır?
Genelde hayır. Antikoagülan tedavi, VTE geliştiği zaman başlanır. Uzun dönem tedavi özellikle Faktör V Leiden için homozigot olan ve/veya tekrarlayan trombotik olayları olan bazı kişilerde düşünülebilir.

Kaynakça : labtestsonline