Demir Testleri Nedir? Ne Anlama Geliyor

Diğer adları : Fe testleri Demir İndeksleri
Resmi adı : Demir Testleri

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Vücudunuzun o anki demir depolarını değerlendirmek için bu test yapılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Doktorunuz vücudunuzda çok az veya çok fazla demir olabildiğinden kuşkulandığında bu test yapılır.

Gerekli Numune Nedir?
Bir kol damarınızdan alınan kan numunesi kullanılır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Doktorunuz bu testten önce 12 saat aç kalmanızı isteyebilir. Bu takdirde yalnızca su içilmesine izin verilir.

Ne test edilmektedir?
Demir temel bir besleyici maddedir. Normal kırmızı kan hücrelerinin oluşmasına yardımcı olması için küçük miktarlarda ihtiyaç vardır. Demir, hemoglobinin kritik önemde bir bileşenidir. Hemoglobin kırmızı kan hücrelerinde bulunan ve akciğerlerde oksijeni bağlayan protein olup kan vücudun diğer kısımlarına yolculuk yaptıkça oksijeni serbestleştirir. Düşük demir düzeyleri anemiye (kansızlığa), mikrositik ve hipokromik kırmızı kan hücrelerine yol açabilmektedir. Fazla miktarlarda demir vücut için toksik olabildiği gibi zamanla çok fazla demir emilimi organlar ve dokular içinde demir bileşiklerinin birikmesiyle sonuçlanabilmektedir. Sonuçta karaciğer, kalp ve pankreasa zarar verilebilmektedir.

Normalde demir besinlerden emilir ve karaciğer tarafından üretilen bir protein olan transferrin vücut içinde demiri taşır. Taşınan demirin yaklaşık % 70’i kırmızı kan hücreleri içindeki hemoglobinle bütünleşir. Geri kalanın çoğu dokular içinde ferritin veya hemosiderin olarak depolanır. Küçük miktarları miyoglobin ve bazı enzimler gibi diğer proteinlerin yapımı için kullanılır.

Demir testleri kandaki birkaç maddeyi ölçerek vücut içindeki demir miktarını tayin eder. Bu testler sıklıkla aynı zamanda istenir ve sonuçlar birlikte ele alınarak demir eksikliği veya fazlalığının belirlenmesi ve/veya izlenmesine yardımcı olurlar.

Yetersiz alım, emilim, gebelik veya akut veya kronik kan kaybında olduğu gibi artan gereksinmeler sırasında demir eksikliği görülebilir. Aşırı demir yüklemesi akut veya kronik olabilir. Özellikle çocuklarda demir tabletlerinin alımıyla demir zehirlenmesi oluşabilmektedir. Kronik yüklenme aşırı alıma, kalıtsal hemokromatoza, birden fazla kan nakline veya başka rahatsızlıklara bağlı olabilmektedir.

Test için numune nasıl toplanır?
Bir kol damarınızdan alınan kan numunesi kullanılır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Doktorunuz bazı demir testlerinden önce 12 saat aç kalmanızı isteyebilir. Yalnızca su içilmesine izin verilir.

Nasıl kullanılır?
Kanda demir miktarını, kanın demir taşıma kapasitesini ve demir stoğunu belirlemek için bir veya birden fazla sayıda test istenerek demir statüsü değerlendiirilebilir. Bu testler ayrıca aneminin değişik nedenlerinin birbirlerinden ayrımına yardımcı olabilir Testler aşağıdakileri içerebilir:

Serum demiri – kan demir düzeyi ölçülür.
TDBK (total demir bağlama kapasitesi – Transferrin de dahil olmak üzere demiri bağlayan kan proteinlerinin tümünü ölçer. Esas demir bağlayıcı protein transferrin olduğundan TDBK testi transferrinin iyi bir dolaylı ölçümüdür. Vücut demir gereksinmesine cevaben transferrin üretir. Demir depoları yetersizse transferrin düzeyleri yükselir (veya aksi). Sağlıklı kişilerde transferrine bağlantı yerlerinin yaklaşık üçte biri demirin taşınmasında kullanılmaktadır.
DDBK (doymamış demir bağlama kapasitesi) – Henüz doygunlaşmamış transferrin bölümünü başka bir deyişle transferrinin rezerv kapasitesini ölçmektedir. DDBK transferrin düzeylerini de yansıtmaktadır.
Transferrin doygunluğu: Demir testi sonucu, TDBK veya DDBK ile hesaplanmaktadır. Demirle doygunluğa ulaşan transferrin yüzdesini temsil etmektedir.
Serum ferritin – Vücudunuzda depolanmış demir miktarını yansıtmaktadır. Ferritin, hücre içinde başlıca demir depolayan proteindir.
Bu testler sıklıkla birlikte istenmekte olup her birinin sonucu doktorun demir yetersizliği ve/veya aşırı yüklenmesinin nedenini belirlemede yardımcı olabilir.

Demir düzeyiyle ilgili sorunların tanınmasına yardımcı olan birkaç başka test kullanılabilir.

Hemoglobin ve Hematokrit – Tam kan sayımının bir bileşeni olarak bu testler yapılmaktadır. Her iki testte düşük bir değer kişinin anemik (kansız) olduğunu gösterir. Tam kan sayımıyla kırmızı kan hücrelerinini ortalama büyüklüğü (Ortalama Hücre Hacmi veya MCV) ve kırmızı kan hücreleri içinde ortalama hemoglobin miktarı (Hücre Ortalama Hemoglobini veya MCH) da belirlenmektedir. Demir eksikliğinde yeterli miktarda hemoglobin yapılmaması kırmızı kan hücrelerinin normale göre daha soluk renkli ve daha küçük olmasına neden olmaktadır. Hem MCV hem de MCH düzeyleri azalmıştır.
Çinko Protoporfirin (ZPP) – Protoporfirin, demir içeren hemoglobin bileşeni olan hemin öncülüdür. Yeterince demir yoksa, başka bir metal, örneğin çinko protoporfirine bağlanacaktır. Demir eksikliğinde, kırmızı kan hücreleri içinde çinko protoporfirin artmaktadır. Özellikle çocuklarda Zeppelin bazen bir tarama testi olarak kullanılmaktadır. Ancak, test demir eksikliğine özgü olmadığı gibi yükselmiş değerler başka testlerle de doğrulanmalıdır.
HFE gen testi – Hemokromatoz Beyaz tenlilerde görülen ve vücudun çok fazla demiri özümsemesine neden olan kalıtsal bir hastalıktır. Genellikle HFE geni denilen, bağırsaklardan emilen demir miktarını olumsuz etkileyen belli bir gendeki kalıtsal bir anormalliğe bağlıdır. Anormal genin iki kopyasına sahip kişilerde çok fazla demir emilmekte ve fazladan demir birçok farklı organlada birikerek hasar ve organ yetmezliğine neden olabilmektedir. HFE geni o kişinin hastalığa neden olan mutasyonlara sahip olup olmadığını belirler. En sık görülen mutasyona C282Y mutasyonu denmektedir.

Ne zaman istenir?
Rutin tam kan sayımı sonuçları normal çıkmadığında (örn: düşük hematokrit veya hemoglobin) veya doktor aşağıdaki belirtiler ve bulguların varlığına göre demir eksikliğinden kuşkulandığında bir veya birden fazla sayıda demir testi isteyebilmektedir:

Yorgunluk, güçsüzlük
Enerji kaybı
Karın ağrısı
Cinsel dürtü kaybı
Kalp sorunları
Doktor kronik demir yüklenmesinden (hemokromatoz) kuşkulandığında ferritin testi, transferrin doygunluğu, bir TDBK veya DDBK testi isteyebilir. Kalıtsal hemokromatoz tanısını doğrulamaya yardımcı olmak ve bazen aile öyküsünde hemokromatoz saptanmışsa HFE genetik testi istenebilmektedir.

Doktor hastada aşırı demir yüklemesi veya zehirlenmesi belirtileri varlığından kuşkulandığında bir demir testi , bazen bir TDBK ve ferritin testi istenebilir.

Bu belirtiler aşağıdakileri içerebilir:

Yorgunluk, güçsüzlük
Enerji kaybı
Karın ağrısı
Cinsel dürtü kaybı
Kalp sorunları
Çocuk hastanın demir tabletleri aldığından kuşkulanıldığında zehirlenmeyi tanımlamak ve şiddet derecesini değerlendirmeye yardımcı olmak için bir serum testi istenir.

Test sonucu ne anlama gelir?
Demir düzeyi ile ilişkili değişik hastalıklarda görülen demir testlerindeki değişikliklerin özeti aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:

Hastalık

Demir

TDBK/Transferrin

DDBK

Transferrin

Doygunluğu (%)

Ferritin

Demir eksikliği

Düşük

Yüksek

Yüksek

Düşük

Düşük

Hemokromatoz

Yüksek

Düşük

Düşük

Yüksek

Yüksek

Kronik hastalık

Düşük

Düşük

Düşük /Normal

Düşük

Normal/Yüksek

Hemolitik Anemi

Yüksek

Normal/Düşük

Düşük /Normal

Yüksek

Yüksek

Sideroblastik Anemi

Normal/Yüksek

Normal/Düşük

Düşük//Normal

Yüksek

Yüksek

Demir zehirlenmesi

Yüksek

Normal

Düşük

Yüksek

Normal

Demir eksikliği değişik şiddet derecelerinde oluşmaktadır. En hafif derecesi olan demir tükenmesinde vücutta yeterli miktarda işlevsel demir bulunmasına rağmen fazladan demir stoğu mevcut değildir. Bu evrede serum demir düzeyi normal olabilmesine rağmen ferritin düzeyi düşmüş olacaktır. Demir eksikliği kötüleştikçe demir stoğunun tümü kullanılır, vücut demir naklini hızlandırmak için daha fazla transferrin üretmeye başlar. Serum demiri düşerken transferrin ve TIBC yükselir. Bu evre ilerlerken daha az sayıda kırmızı kan hücresi yapılır. Demir eksikliği anemisinde kırmızı kan hücrelerinin sayısı azalır ve birçok hücre normalden daha soluk ve küçük görünürler.

Demir düzeyi yüksek, TDBK ve ferritin düzeyleri normal, demir dozaşımı klinik öyküyle uyumluysa demir zehirlenme olasılığı mevcuttur. Büyük miktarlarda demir bir seferde alındığında demir zehirlenmesi oluşmaktadır. Nadir görülen bir durum olmasına rağmen en çok ebeveynlerinin demir katkılarını yutan çocuklarda meydana gelmektedir. Bazı olgularda demir zehirlenmesi ölümcül olabilmektedir.

HFE için iki genetik mutasyona sahip kişilerde kalıtsal hemokromatoz mevcuttur. Ancak hemokromatozlu pek çok kişi tüm yaşamları boyunca hiçbir hastalık belirtisi göstermeyecektir. Bazı hastalarda eklem ağrısı, karın ağrısı, 30’lu ve 40’lı yaşlarda güçsüzlük gibi belirtiler gelişmeye başlayacaktır. Hemosideroz hastalarında, birden fazla kan nakli yaptıranlarda, talasemi veya başka anemi formlarında aşırı demir yüklenmesi oluşabilmektedir. Bir ünite kan nakliyle aktarılan demir vücutta kalarak eninde sonunda dokularda büyük miktarlarda birikmektedir. Kronik karaciğer hastalığı olan bazı alkoliklerde hemosideroz gelişmektedir.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
Vücuda dışardan alınan demir miktarıyla kaybedilen demir miktarı arasındaki denge yoluyla normal demir düzeyleri sürdürülmektedir. Normal olarak her gün az miktarda demir kaybolmaktadır. O halde çok düşük miktarlarda demir alındığında eninde sonunda demir eksikliği gelişecektir. Beslenme yetersizliği mevcut olmadıkça sağlıklı kişiler demir eksikliği ve/veya demir eksikliği anemisinin oluşmasını engellemeye yetecek miktarda demir stoğuna sahiptir. Belli bazı durumlarda demire gereksinme artmaktadır. Kronik bağırsak kanaması (genellikle ülserler veya tümörlerden) veya ağır adet kanamaları geçiren kadınlarda normalden daha fazla demir kaybettikleri için demir eksikliği gelişebilmektedir. Gebe veya emziren kadınlar demirlerini bebeklerine aktarmakta olduklarından yeterince demir alamadıkları takdirde demir eksikliği gelişebilmektedir. Özellikle hızlı büyüme çağındaki çocuklarda demir eksikliği gelişebildiğinden fazladan demire ihtiyaç duyarlar.

Vücudun demiri uygun biçimde kullanmadığı durumlarda serum demir düzeyleir düşebilmektedir. Birçok kronik hastalıkta, özellikle kanserlerde, kronik enfeksiyonlarda (AIDS dahil) vücut demiri uygun biçimde kullanıp daha fazla kırmızı kan hücresi üretememektedir. Sonuçta transferrin üretimi ve bağırsaklardan yeterli miktarda demir emilemediğinden serum demiri azalmakta, ferritin düzeyleriyse artmaktadır.

Demir eksikliği, anemiyle aynı mı? Belirtileri nelerdir?
Demir eksikliği vücutta depolanmış demirin azalmasını, anemi ise kırmızı kan hücrelerinde ve/veya bu hücrelerin içerdiği hemoglobin miktarında azalmayı göstermektedir. Hemoglobin düzeyi ve kırmızı kan hücrelerinin olumsuz etkilenmesi ve aneminin gelişmesi için demir stoklarının tükenmesi tipik olarak birkaç hafta alır. Demir eksikliğinin erken evresinde genellikle az sayıda bulgu olmasına rağmen hastalık kötüleştikçe, kan hemoglobini ve kırmızı kan hücreleri azaldıkça kronik güçsüzlük ve yorgunluk gelişebilmektedir.

Demir düzeyiniz azalmaya devam ettikçe nefes darlığı ve baş dönmesi yakınmalarınız olabilir Ağır anemide: göğüs ağrısı, baş ağrıları ve bacak ağrıları oluşabilmektedir. Çocuklarda öğrenme (bilişsel) geriliği gelişebilmektedir. Ayrıca, genel anemi bulgularından başka demir eksikliği için karakteristik belli bazı bulgular da mevcuttur. Bu bulgular pika ( meyan kökü, tebeşir, pislik veya kil gibi belli bazı maddeler karşı açlık hissi) , dilde yanma hissi veya pürtüksüz dil, ağız kenarlarında yaralar, kaşık şeklinde el ve ayak tırnakları içermektedir.

Demir eksikliği dışında aneminin bazı nedenleri nelerdir?
Demir eksikliği dışında anemiye neden olabilen birçok farklı hastalık mevcuttur. Bazı örnekler: B vitamini eksikliği, kanser, orak hücre hastalığı ve talasemi gibi genetik bozukluğu içermektedir. Demir eksikliği en çok görülen neden olduğundan demir testleri bu kadar sık uygulanmaktadır. Demir testleri demir eksikliğini ekarte etmişse aneminin başka bir nedeni bulunmalıdır. Bu konuda daha fazla bilgi için Anemi makalesine bkz.

En fazla demir içeren yiyecekler nelerdir?
Hem demiri vücudun en kolay özümseyeceği demir formudur. Etlerde ve yumurtada bulunur. Hem dışı kaynaklarda, çok çeşitli bitkilerde ve demir katkılarında da demir elementi bulunmaktadır. Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, kara lahana ve kıvırcık), buğday tohumu, tam buğday ekmeği ve tahıl ürünleri, kuru üzüm demirden zengin kaynaklardır. Size demir eksikliği anemisi tanısı konmuşsa, gebeyseniz veya çocuk emziriyorsanız fazladan demir sağlamak için vitamin hapları veya tabletlerine gerek duyulabilir. Sizin için uygun demir katkısı için doktorunuza danışın.

Kimlerin demir katkılarına ihtiyacı vardır?
Tipik olarak gebe kadınlar, demir eksikliği kanıtlanmış hastalar demir katkılarına gerek duymaktadır. Aşırı miktarda demir uzun süreli aşırı demir yüklenmesine neden olabildiğinden insanlar doktorlarıyla konuşmadan demir katkıları almamalıdır. Aşırı miktarda demir hapı özellikle çocuklar için toksik olabilir.


Kaynakça : labtestsonline

Özel Başak Tıp Merkezi - Cilt (Deri) kanseri nedir? Cilt kanseri belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir? - Rahim (Uterus) kanseri belirtileri nelerdir? - Mesane kanseri nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir? - Kolon (Bağırsak) kanseri nedir? Kolon kanseri belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir? - Böbrek kanseri nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir? - ALS hastalığı nedir? Belirtileri ve süreci - Lösemi (Kan kanseri) nedir? Belirti ve tedavi yöntemleri nelerdir? - Çocukların yaz tatili sevincini arttıracak etkinlikler! - En iyi dostlarımız evcil hayvanlar -