Diğer adları : Alfa-1 Antitripsin A1AT AAT
Resmi adı : Alfa-1 Antitripsin

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Erken başlangıçlı amfizem ve/veya karaciğer bozukluğu nedeninin araştırılması; alfa-1 antitripsin eksikliğine bağlı amfizem ve karaciğer hastalığı geliştirme riskinin belirlenmesi ve çocukların bu riskin taşıyıcısı olup olmadığını araştırmak için yapılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Bebeklik veya çocukluk döneminizde karaciğer hastalığı belirtileri gösterdiğinizde, 40 yaşından önce amfizem tanısı alırsanız veya alfa-1 antitripsin eksikliği olan yakın bir akrabanız varsa bu test istenir.

Gerekli Numune Nedir?
Kolunuzun bir damarından alınan kan örneği kullanılır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Hayır

Ne test edilmektedir?
Alfa-1 antitripsin (AAT) karaciğerde üretilen ve kan dolaşımına salınan bir proteindir. AAT birçok enzimin etkisini inaktif hale getirilmesine yardımcı olsada, esas görevi karaciğeri elastazdan korumaya çalışmaktır. Elastaz nötrofiller tarafından üretilen bir protein olup vücudun yaralanma ve iltihaplanmaya karşı gösterdiği normal yanıtın bir kısmından sorumludur. Elastaz vücut tarafından ortamdan uzaklaştırılabilmeleri ve yeniden yapılabilmeleri için proteinleri parçalamaktadır. Ancak etkileri AAT tarafından düzenlenmediği takdirde elastaz akciğer dokusunu parçalamaya ve zedelemeye başlayacaktır.

AAT bir proteaz inhibitörü (SERPINA1) geninde iki kopya olarak yapılır. Bu gen kodominant bir gen olup, kodominantlık her bir SERPINA1 gen kopyasının, vücudun AAT’sinin yarısının yapımından sorumlu olduğu anlamını taşır. Bu gen kopyalarının biri veya her ikisinde birden bir değişiklik veya mutasyon varsa daha düşük oranda AAT üretilecek ya da fonksiyon bozukluğu olan AAT üretilir. Sonuçta AAT üretimi normalin % 30’una veya daha aşağı düşerse etkilenmiş kişide alfa-1 antitripsin eksikliği gelişecektir. Bu rahatsızlığı taşıyan hastalarda erken erişkin çağda ilerleyici bir akciğer hastalığı olan amfizem gelişme riski önemli bir olasılıktır. Sigara içiyorlarsa veya meslek yaşamlarında toza ve dumana maruz kalıyorlarsa daha erken dönemde ve daha ağır akciğer hasarı oluşma eğilimi mevcuttur.

Fonksiyon bozukluğu olan AAT üretilmişse, üretim yeri olan karaciğer hücreleri içinde birikme eğilimi gösterirler. AAT hücreler içinde biriktikçe anormal protein zincirleri oluşturur, hücre yıkımına ve karaciğeri bozmaya başlar. AAT eksikliğiyle doğanların yaklaşık % 10’unda yenidoğan döneminde sarılık görülecektir. Birçoğu kendi kendine iyileşecek, ancak ağır vakalarda bu bebeklerin sağ kalabilmeleri için karaciğer nakline gereksinmesi olabilir. Çocuk hastalarda halen karaciğer hastalığının en sık görülen kalıtsal nedeni AAT eksikliğidir.

Oluşan AAT ‘nin miktarı ve fonksiyonu kalıtımla geçen mutasyona bağımlıdır. SERPINA1 geninin 75 farklı aleli (değişik formu) olmasına rağmen yalnızca birkaçı sık görülmektedir. En sık görülen anormal formlar S ve Z’dir. Bu kişilerde:

Bir M ve S veya Z’nin bir kopyası (MS veya MZ) düşük, ancak kendilerini korumaya yetecek miktarlarda AAT üretecektir. Hastalığı taşıyacaklar ve çocuklarına aktarabileceklerdir.
İki S kopyası (SS) taşıyanlar asemptomatik olabildikleri gibi orta derecede etkilenmiş olabilirler (gerekli AAT miktarının yaklaşık % 60’ını oluştururlar).
Bir S ve bir Z kopyası taşıyanlar (SZ) artan bir amfizem geliştirme riski altındadır (normal AAT miktarının yaklaşık % 40’ını üretirler).
İki Z kopyası (ZZ) taşıyanlarla (gerekli AAT miktarının yaklaşık % 10’unu oluştururlar) birlikte nadir görülen SERPINA1 geni formlarının bir veya iki kopyasını taşıyanlar (“sıfır” grubu olup hiç AAT üretmeyenler) en ağır etkilenmiş kişilerdir.
AAT Testlerinin Tipleri
AAT miktarını ölçmek, hangi tip ve konsantrasyonlarda AAT proteininin mevcut olduğunu ve hastanın hangi SERPINA1 gen alellerine sahip olduğunu belirlemek için farklı AAT testleri kullanılabilir.

Alfa-1 Antitripsin, bu test var olan AAT’nin düzeyini ölçer.
Alfa-1 Antitripsin Fenotip testi: üretilmiş farklı alfa-1 protein tiplerini ayırt eder ve onları bilinen protein kalıplarıyla karşılaştırır. Ayrıca, mevcut her bir tipin miktar tayinine olanak tanır. AAT bir alfa1 globulin türü protein olduğundan ağır AAT yetersizliğini taramak için rutin bir protein elektroforezi testi kullanılabilir.
Alfa-1 Antitripsin DNA testi: hangi proteaz inhibitör gen mutasyonlarının (SERPINA1 gen alelleri) mevcut olduğunu belirlemek için genetik testler yapılabilir. Yalnızca en sık görülen mutasyonlar (M,S,Z) değerlendirilir. Etkilenmiş hastalar ve aile bireylerini değerlendirmeye yardımcı olmak için bu testten yararlanılabilir.
Test için numune nasıl toplanır?
Bir kol damarı içine iğneyle girilerek kan örneği alınır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Test için hazırlık yapmak gerekmez.

Nasıl kullanılır?
Hastada özellikle sigara kullanımı, tozlar ve dumanlar gibi akciğeri tahriş edici maddelere karşı maruziyet benzeri belirgin risk faktörleri yoksa erken başlangıçlı amfizemin nedenini belirlemeye yardımcı olmak için alfa-1 antitripsin düzeyinin ölçümü istenir.

İnatçı sarılık ve karaciğer fonksiyon bozukluğunun diğer belirtilerinin nedenini tanımlamaya yardımcı olmak için de alfa-1 antitripsin testi istenir. Esas olarak bebekler ve küçük çocuklarda hatta her yaşta hastada uygulanabilir.

Alfa-1 antitripsin konsantrasyonu normalden düşükse alfa-1 antitripsin fenotip testi istenebilir. Üretilen AAT’nin miktar ve tipini gösterip aynı zamanda mevcut ATT’yi normal tiplerle de karşılaştırır.

Alfa-1 antitripsin düzeyi ve fenotipinin takibi için de DNA testi yapılabilir. Bir anormalliğin varlığı tespit edildiğinde hangi SERPINA1 gen alellerinin mevcut olduğunu belirlemek için DNA gen testi istenebilir. Bu test her değişik ATT formunu değil aksine yalnızca en sık görülen –M,S ve Z tipleriyle birlikte belli bir coğrafik bölge veya ailede sık görülebilenleri test eder. Hastanın SERPINA1 gen alelleri belirlendiğinde diğer aile bireyleri de olası amfizem ya ya da karaciğer tutulumu riskleriyle birlikte çocuklarına kalıtımla geçebilme olasılığı açısından da testten geçebilir.

Ne zaman istenir?
Yenidoğanda veya bebekte bir veya iki haftadan uzun süreli sarılık, dalak büyümesi, asit, kaşıntılar ve karaciğer hasarının diğer belirtileri mevcutsa alfa-1 antitripsin testi istenebilir. Kırk yaş altındaki bir kimsede hırıltılı solunum, kronik öksürük veya bronşit, efordan sonra nefes darlığı mevcutsa ve/veya amfizemin diğer belirtileri gelişmişse AAT testi istenebilir. Hasta sigara içmiyorsa, akciğeri tahriş ettiği bilinen maddelere maruz kalmamışsa, akciğer hasarının akciğerin aşağı bölgelerinde yerleşik olduğu görünüyorsa bu tespit özellikle doğrudur. Yakın akrabada alfa-1 antitripsin yetmezliği mevcut olduğunda da AAT testi yapılabilir. Hastada AAT düzeyi düşmüşse alfa-1 antitripsin fenotip testi istenir.

AAT testi hastada normalden daha düşük düzeylerde AAT’nin mevcut ve üretilmekte olan AAT proteininin tümüyle veya kısmen değişik bir tipte olduğunu gösterdiğinde DNA testi uygulanır. Hiçbir AAT proteininin üretilmediği ender olgularda da DNA testi uygulanabilir. Aile bireylerinden biri etkilendiğinde ve hasta, hastalıklı bir çocuk sahibi olma riskini belirlemek istediğinde de yakın akrabalara AAT DNA testi uygulanabilir.

Test sonucu ne anlama gelir?
Aslında AAT konsantrasyonları normalden düşükse ya ya da anormal AAT tiplerinin oluşmakta olduğunu gösteriyorsa önemli hale gelir. Normal AAT tiplerinin düzeyi ne kadar düşükse amfizem gelişme riski de o kadar yüksektir.

Ne kadar anormal AAT oluştuğu ve ne derece anormal olduğu da önemlidir. Kanda düşük düzeylerde anormal AAT konsantrasyonları, hem amfizeme (akciğer korunmasız olduğundan) hem de üretim yeri olan karaciğer hücreleri içinde bozuk fonksiyonlu AAT’lerin birikmesi nedeniyle karaciğer hastalığına yol açabilmektedir.

DNA testi bir veya iki adet anormal SERPINA1 geni kopyasının varlığına işaret ettiğinde daha düşük oranda ve/veya anormal ATT yapılacak ve bu değişik formlar taşıyıcı anne veya babadan çocuklara geçebilecektir. AAT yetersizliğinin ve yaşanılan akciğer ve/veya karaciğer hasarının derecesi çok değişkendir. Aynı gen kopyasına sahip 2 kişide hastalık çok farklı seyir gösterebilmektedir.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
AAT bir akut faz reaktanıdır. Bunun anlamı AAT’nin akut ve kronik iltihaplanmalarda, infeksiyonlarda ve bazı kanserlerde yükselmesidir. Enfeksiyonlarda, oral doğum kontrol haplarının alımında, gebelikte, stres ve tiroid enfeksiyonlarında da düzeylerinin arttığı görülebilmektedir. AAT düzeyleri artmış olabilmesine rağmen bu hastalık durumlarında genellikle AAT ölçülmemekte veya izlem aracı olarak kullanılmamaktadır. Hafif -orta derecede AAT eksikliği olanlarda AAT’yi yükselten başka bir rahatsızlık varsa AAT düzeyleri “normalleşebilir”.

Yenidoğan solunum sıkıntısı sendromu, serum proteinlerini azaltan böbrek hastalığı (nefrotik sendrom), beslenme bozukluğu ve bazı kanser türlerinde AAT konsantrasyonları düşebilir.

Bende alfa-1 antitripsin eksikliği mevcutsa kendimi korumak için ne yapabilirim ?
Sigara içmeyin. Akciğerlerinizi koruyarak yaşamınızı uzatabilir ve amfizemin ortaya çıkmasını geciktirebilirsiniz. Toz ve duman gibi akciğeri tahriş eden etkenlerden kaçının; düzenli aralıklarla pnömoni aşıları ve yılda bir kez grip aşısı olun; akciğer infeksiyonları için hemen tıbbi yardım arayın ve akciğer fonksiyonlarını sürdürmek için düzenli egzersiz programı uygulayın.

Alfa-1 antitripsin eksikliği kimlerde görülmektedir ?
Beyaz ırkta en sık görülen kalıtsal hastalıklardan biridir.

Kaynakça : labtestsonline